Ajahn Lee Dhammadaro (1907–1961), là thiền sư theo truyền thống tu trong rừng của Phật giáo Thái Lan Nguyên thủy (Thai Forest Tradition).
Bất cứ thứ gì có hình sắc đều đem đến phiền não.
Nếu chúng ta coi những thứ không bền vững là của ta, thì cuộc sống của ta cũng không vững bền.
Khi đau phát sinh, hãy ở ngay với cái đau. Khi khoái lạc phát sinh, hãy ở ngay với khoái lạc. Hãy biết rõ chúng. Hãy biết điều gì vừa phát sinh, khi nào. Khi ta trụ nơi chúng, thực sự quán sát, để nhìn chúng thấu suốt. Cuối cùng, chúng sẽ tan đi, giống như khi ta đặt một khối đá lên luống cỏ, thì cỏ ở phía bên dưới sẽ tự chết dần.
Khi nỗi đau phát khởi, chúng ta có thể đặt chú tâm vào thứ gì hay người nào đó để quên cái đau, cũng được, nhưng đó là sự chánh niệm, không phải tỉnh giác. Sự tỉnh giác của bạn phải ở ngay nơi điều gì đang xảy ra bên trong bạn, nếu như bạn muốn có cả hai thứ chánh niệm và tỉnh giác.
Lão, bệnh và tử là của báu đối với những ai hiểu chúng. Chúng là những Sự Thật Cao Quý, là những Kho Báu Cao Quý. Nếu chúng là con người, sư sẽ lạy dưới chân mỗi ngày. Nhờ có bệnh mà sư có thể làm người xuất gia lâu như thế.
Ăn ít rất tốt trong việc thực hành. Khi sư muốn quan sát kỹ hơi thở của mình, sư ăn ít đến mức có thể. Khi thân đói, sư có thể cảm nhận mọi hơi thở khó nhọc phát sinh ở nơi đâu. Nếu thân no quá, nó khó quan sát được những điều này, vì không có gì bất thường xảy ra nơi thân khi nó ở trạng thái bình thường. Vì thế theo quan điểm của sư, khi bị đói hay bệnh, ta tu tốt hơn. Khi sư thực sự bị đau, càng nhiều sư càng thực hành tốt hơn. Sư có thể đóng cửa lại và không phải liên hệ với ai khác.
Thân là “sự chết”. Tâm là “sinh”. Nếu ta có thể tách biệt chúng ra, ta sẽ được giải thoát khỏi sinh, tử.
Nếu tâm bị uế nhiễm, phiền não, nó sẽ trải nghiệm sinh, già, bệnh và tử, như một điều tất nhiên. Nó giống như các hạt giống, được bao phủ bên ngoài, và giữ trong chỗ tối. Khi có đủ các điều kiện như đất, nước, mặt trời và không khí, các hạt giống sẽ nảy mầm, lớn lên thành những cây lúa, đem đến nhiều hạt giống hơn nữa, cứ thế không dừng dứt. Nhưng nếu ta tách vỏ hạt giống và rang chúng lên, thì chúng không thể nảy mầm. Tương tự, nếu chúng ta nỗ lực thực hành để thiêu hủy các uế nhiễm trong tâm – bằng cách tu tập thiền định và luôn quán tưởng đến các đặc tính của tâm đúng theo bốn trú xứ (thân, thọ, tâm và pháp) – các uế nhiễm có khởi lên trong tâm thì cũng giống như các hạt gạo rang, sẽ nhảy ra khỏi chảo. Khi chúng ta đạt đến điểm này, đạt đến tâm bất tử, ta được giải thoát khỏi cái chết. Khi ta thấy được khía cạnh của thân và tâm bất tử, đó là khi ta đạt đến chân lý.
Người trí xem cái chết giống như lột bỏ bộ quần áo rách rưới cũ nát và vứt chúng đi. Tâm giống như thân; thân giống như bộ đồ rách. Giẻ rách không là gì cả, nhưng chúng khiến ta sợ. Ngay khi thấy áo quần có tì vết gì, dầu nhỏ nhặt, ta cũng vội vã tìm thứ gì đó để vá chúng. Ta càng chấp vá, quần áo càng dày hơn. Càng dày thì chúng càng ấm áp. Chúng càng ấm áp, chúng ta càng gắn bó với chúng hơn. Càng gắn bó với chúng, ta càng trở nên hoang tưởng. Kết quả là, chúng ta sẽ không bao giờ được giải thoát. Tuy nhiên, người trí thấy rằng vấn đề sống hay chết không quan trọng bằng vấn đề liệu chúng ta sống có mục đích hay không. Nếu sống tiếp sẽ phục vụ một mục đích cho bản thân hoặc cho người khác, thì ngay cả khi quần áo của ta không còn gì ngoài giẻ rách, ta vẫn mặc chúng. Nhưng nếu ta thấy tiếp tục cuộc sống trên sẽ không phục vụ mục đích gì cả, thì khi đã đến lúc cởi bỏ lớp áo đó, ta lập tức làm ngay.
Thực hành thiền giống như thu thập hạt giống rau củ và ấp ủ cho đến khi chúng trưởng thành. Ngay khi có độ ẩm, chúng sẽ nảy mầm thành cây với cành, lá và hoa. Tương tự, sự hành thiền của chúng ta sẽ nảy mầm thành trí tuệ, cho ta cái nhìn sâu sắc toàn diện về các vấn đề của thế giới và các vấn đề của Pháp. Chúng ta sẽ biết các yếu tố, các uẩn và phương tiện cảm giác (sense media) trong thân là gì – đến mức chúng ta thấy rằng không có lý do gì để sợ già, bệnh và chết. Nó giống như khi chúng ta trưởng thành, thì tính trẻ con biến mất.
Đừng đặt nặng vấn đề sống, chết. Đừng nghĩ đến điều đó. Chỉ cần thanh lọc tâm trí của bạn, thì điều đó sẽ an bày tất cả mọi thứ.
Ajahn Lee Dhammadaro
Việt dịch: Diệu Liên Lý Thu Linh
Nguồn: Sinh, Lão, Bệnh, Tử